قبل از هر چیز باید شفاف باشیم: این یافتههای بسیار مهم، نشانی بر پیدا شدن موجود زنده یا حیات بیولوژیکی در بنو نیست. ما باکتری یا موجود فضایی پیدا نکردهایم. اما آنچه یافتهایم شاید از آن هم مهمتر باشد. ما پیش از این با آزمایش روی نمونههای بنو، وجود پنج باز نوکلئوتیدی (حروف الفبای ژنتیک)، فسفات و ۱۴ آمینو اسید (از ۲۰ آمینو اسید سازنده پروتئینهای بدن من و شما) را تایید کرده بودیم. این یعنی آجرها حاضر بودند، اما حالا خبرهای جدید، قطعات گمشدهی این پازل را تکمیل کردهاند.
تصور کنید کپسولی زمانی از دل سیاهی مطلق فضا، پس از سفری میلیارد ساله به زمین میرسد. وقتی در آن را باز میکنیم، انتظار سنگ و خاک سرد را داریم، اما چیزی که مییابیم، بوی "حیات" میدهد!
ماموریت OSIRIS-REx ناسا، فقط
آوردن مشتی خاک از سیارک بنو (Bennu) نبود؛ این ماموریت، سفر به ۴.۵ میلیارد سال پیش برای پاسخ به
بزرگترین سوال بشریت بود: ما از کجا آمدهایم؟
امروز، با انتشار مقالات جدید در
ژورنال معتبر Nature و سایت NASA، پرده از یافتههایی برداشته شد که جامعه علمی را
در بهت و هیجان فرو برده است. بیایید بدون مقدمه، به سراغ اصل مطلب برویم. اما قبل
از اینکه هیجانزده شوید، یک هشدار مهم:
⚠️ هشدار مهم: حیات نه، اما "دستور (مواد) پخت"
چرا!
قبل از هر چیز باید شفاف باشیم: این
یافتههای بسیار مهم، نشانی بر پیدا شدن موجود زنده یا حیات بیولوژیکی در بنو
نیست. ما باکتری یا موجود فضایی پیدا نکردهایم. اما آنچه یافتهایم شاید از
آن هم مهمتر باشد. ما پیش از این با آزمایش روی نمونههای بنو، وجود پنج باز
نوکلئوتیدی (حروف الفبای ژنتیک)، فسفات و ۱۴ آمینو اسید (از ۲۰ آمینو اسید سازنده پروتئینهای بدن من و شما) را
تایید کرده بودیم. این یعنی آجرها حاضر بودند، اما حالا خبرهای جدید، قطعات گمشدهی
این پازل را تکمیل کردهاند.
🍬 کشف شیرین ژاپنیها: قند در فضا!
برای اولین بار، یک تیم تحقیقاتی از
دانشگاههای ژاپن، در نمونههای دستنخوردهی بنو چیزی پیدا کردند که طعم شیرین
حیات را میدهد: مولکولهای شکر.
آنها موفق شدند چهار مولکول قند
(شامل اسکلت پنج کربنی یا همان پنتوزها) از جمله ریبوز (Ribose)، به همراه
لایکسوز، زایلوز و آرابینوز را شناسایی کنند.
شاید بگویید ما قبلاً هم در شهابسنگهایی
که روی زمین سقوط کرده بودند ریبوز پیدا کرده بودیم. درست است! اما همیشه یک شک
بزرگ وجود داشت: "نکند این نمونهها بعد از برخورد به زمین، با مواد زمینی
آلوده شده باشند؟ " تفاوت بزرگ اینجاست: نمونههای بنو در کپسولهای ایزوله و
مستقیماً از فضا آمدهاند. ما حالا تقریباً مطمئنیم که این قندها عاری از آلودگی
زمینی هستند و منشاء کاملاً فرازمینی دارند.
و بمب خبری: علاوه بر قندهای ۵ کربنی، دانشمندان دو شکر ۶ کربنی بسیار حیاتی را هم پیدا
کردند: گلوکز و گالاکتوز. چرا گلوکز مهم است؟ چون این مولکول، سوخت
اصلی فرآیند متابولیسم و انرژی در موجودات زنده است. حضور گلوکز در یک سیارک مرده،
شگفتانگیز است.
🧩 سه معمای بزرگ: وقتی قطعات پازل کنار هم قرار میگیرند
حالا که ما کلکسیونی کامل از مواد
ساختار RNA (مخصوصاً ریبوز، فسفات و بازهای نوکلئوتیدی) به همراه آمینو اسیدها را
در بنو داریم، سه نتیجهگیری و سوال حیاتی پیش روی ماست:
۱. پیکهای
کیهانی: حیات در همه جا؟
بنو یک سنگ معمولی نیست؛ او بقایای
یک جرم مادر باستانی است. این جرم مادر در لایههای بیرونی و سرد منظومه
شمسی شکل گرفته بود. در آنجا، مولکولهای شیمیایی با هم واکنش دادند و شکرها و
بلوکهای سازنده حیات را ساختند. به مرور زمان، این جرم مادر متلاشی شد و قطعات آن
(که حالا بنو یکی از آنهاست) با حفظ این گنجینهی مولکولی، به لایههای درونیتر
منظومه شمسی (نزدیک زمین) مهاجرت کردند. نتیجه جنجالی: اگر بنو توانسته این
مولکولها را به اینجا بیاورد، پس سایر اجرام مشابه هم میتوانستهاند همین محموله
را به جایجای منظومه شمسی ببرند. این یعنی مواد اولیه حیات احتمالاً در مریخ،
زهره، انسلادوس (قمر زحل) و اروپا (قمر مشتری) نیز پخش شدهاند!
۲. حلقه
گمشده: چرا فقط آجر؟ چرا دیوار نه؟
ما آمینو اسید داریم، فسفات داریم،
گلوکز و ریبوز هم داریم. پس چرا مولکولهای پیچیدهتر مثل پروتئینها یا
رشتههای کامل RNA را در بنو پیدا نکردیم؟ این یک سوال علمی عمیق است:
- آیا
زمان کافی برای واکنشها و شکلگیری این مولکولهای پیچیده در سیارکها وجود
نداشته؟
- آیا
دمای خیلی پایین فضا مانع از پیچیدهتر شدن مولکولها شده؟
- یا
شاید پرتوهای پرانرژی کیهانی، اجازه ندادهاند مولکولها از این حد فراتر
بروند؟ بنو مواد اولیه را دارد، اما ظاهراً "آشپزخانه" مناسبی برای
پختن غذای نهایی (حیات پیچیده) نبوده است.
۳. تایید
نظریه "جهانِ RNA" (RNA World)
این شاید فنیترین و در عین حال
هیجانانگیزترین بخش ماجرا باشد. پیدا شدن ریبوز در کنار فسفات برای
زیستشناسان تکاملی حکم طلا را دارد. ریبوز، ستون فقرات (Backbone) مولکول RNA
است. بسیاری معتقدند قبل از DNA، این RNA بوده که حیات را آغاز کرده. نکته
کلیدی: ما در بنو "ریبوز" پیدا کردیم، اما "دیوکسیریبوز"
(که در DNA وجود دارد) پیدا نشد. عدم حضور دیوکسیریبوز احتمالاً نشاندهنده عدم
فراوانی آن است. این یافته، سندی محکم بر نظریه RNA World است؛ یعنی در
آغاز پیدایش حیات در منظومه شمسی، اول RNA شکل گرفته و DNA بعداً وارد بازی شده
است.
🌌 غبار ستارگان مرده و "صمغ فضایی"
عجیب!
در حالی که ژاپنیها مشغول قندها
بودند، محققان ناسا (مرکز فضایی جانسون و ایمز) روی چیزهای دیگری تمرکز کردند که
داستان جرم مادر بنو را بازگو میکند.
تایید مرگ و تولد خورشید
بنو متعلق به دسته سیارکهای
"کندریتی" است. آنالیزها نشان داد که این سیارک حاوی ذرات غبار پیشخورشیدی
(Presolar Grains) است. اینها ذرات غبار سیلیکاتی هستند که میلیاردها سال
پیش، از انفجار و مرگ ستارهای کهنتر (قبل از تولد خورشید) به وجود آمدهاند. این
ذرات که در جرم مادر بنو به دام افتاده بودند، به مرور زمان و در اثر واکنش با آب،
دچار تغییر شیمیایی شدهاند. وجود این حجم از غبار سیلیکاتی تایید میکند که
خورشید و منظومه شمسی ما، ققنوسوار از خاکستر یک ستارهی مردهی قدیمی متولد شدهاند.
کشف ماده مرموز: "صمغ
فضایی" (Space Gum)
و در نهایت، عجیبترین کشف توسط
محققان موسسه Ames ناسا: مادهای شبیه به صمغ یا چسب که تا کنون در هیچ سنگ
فضایی دیده نشده بود! این صمغ حاوی دستهای از مولکولها به نام کاربامایت
(Carbamate) است. داستان از این قرار است: زمانی که جرم مادر بنو در سحابی
اولیه خورشیدی در حال شکلگیری بود، مولکولهای آمونیاک و کربن دیاکسید با هم
واکنش دادند و کاربامایتها را ساختند. این مولکولها با هم زنجیرههای بزرگی
تشکیل دادند که مثل یک "چسب مولکولی" عمل میکنند. چرا این مهم است؟
این صمغ فضایی توانایی نگهداری و محافظت از مولکولهای آلی (همان قندها و آمینو
اسیدها) را در دل خود داشته است. در واقع، این صمغ مانند یک کپسول محافظ
عمل کرده تا مواد شیمیایی حیاتی را صحیح و سالم از اعماق فضا به زمین (و شاید
سیارات دیگر) برساند.
نتیجهگیری: ما مسافران فضایی هستیم؟
یافتههای بنو دیدگاه ما را به جهان
تغییر میدهد. زمین احتمالا تنها جایی نبوده که مواد حیات در آن پیدا خواهد شد؛ به نظر میرسد منظومه
شمسی ما یک کارخانهی عظیم تولید مواد آلی بوده که محصولاتش (قند، آمینو اسید،
فسفات) را توسط پیکهایی مثل بنو و با بستهبندیهای "صمغی" به همه جا
صادر کرده است.
حیات در بنو نیست، اما بنو به ما میگوید
که مواد اولیه حیات، در همه جای کیهان در دسترس است. فقط منتظر یک خانه گرم و نرم
مثل زمین بودهاند تا جوانه بزنند.
